13. Biểu tuợng hai mặt kiểu Hồ Xuân Hương
Nói đến Hồ Xuân Hương, chắc ai cũng thuộc đôi ba bài thơ của bà. Bà tả một vật rất bình thường nào đó, nhưng lại cứ gợi người ta hiểu ra những “vật cấm kị” mà càng nghĩ lại càng thấy cái “vật kia” hiện ra rõ rệt hơn:
Vành ra ba góc da còn thiếu
Khép lại đôi bên thịt vẫn thừa
(Cái quạt giấy)
Cửa hang đỏ loét tùm hum nóc
Hòn đá xanh rì lún phún rêu
(Hang Cắc Cớ)
Bờ trắng phau phau đôi ván ghép
Nước trong leo lẻo một dòng thông
Cỏ gà lún phún leo quanh mép
Cá giếc le te lách giữa dòng
(Giếng nước)
Tối tuy không mắt, sáng hơn đèn
Đầu đội mũ da, loe chóp đỏ
Lưng đeo bị đạn, rủ thao đen
(Ông quan võ)
Hoặc bà tả một công việc gì đó rất bình thường trong sinh hoạt vui chơi, trong lao động sản xuất mà cứ rõ rành rành là tả chuyện ái ân trong phòng the trướng gấm của đôi lứa gái trai:
Đốt ngọn đèn lên, thấy trắng phau
Con cò mấp máy suốt canh thâu
Hai chân đạp xuống, nâng nâng nhấc
Một suốt xiên ngang, thích thích mau
Rộng hẹp nhỏ to vừa vặn cả
Ngắn dài khuôn khổ vẫn như nhau
Cô nào muốn tốt ngâm cho kĩ…
(Dệt vải ban đêm)
Nửa đêm giờ tí, trống canh ba
Thúc ngựa vào thành phá lũy ra
Một tướng đỏ đầu vào cửa ải
Hai quân lăn lóc chốn sơn hà
Quân ta quỳ xuống đâm quân nó
Nước nó giao hòa với nước ta
Đánh trận xong rồi lau khi giới
Tìm nơi ẩn khố chốn can qua
(Đánh trận đêm)
Mới dẫn ra một phần nhỏ, coi bộ đọc đã thấy mệt.
Không biết Hồ Xuân Hương đã học tập ở các câu đố dân gian Việt Nam, hay các tác giả câu đố đã học tập Hồ Xuân Hương mà số lượng các câu đố biểu tượng hai mặt như vậy (gọi là đố tục giảng thanh) cũng chiếm một tỷ lệ đáng kể:
Hai người ôm ấp lấy nhau
Nhúc nhích đằng đầu, nhúc nhích đằng đuôi
(Cái kéo)
Trời sinh ba góc kéo về ba
Một góc thiếu đi một miếng da
Nhấp nhấp càng lâu, càng thấy sướng
Tại sao nước nọ chẳng tuôn ra?
(Quạt giấy)
Khum khum như mu bàn tay
Mồm thì mồm dọc ngậm ngay hột hồng
Hai bên có hai hàng lông
Ở giữa hột hồng đỏ loét lòe loe.
(Con sò huyết)
Đó là một vài câu đố về các vật. Về hoạt động thì:
Hai tay ôm lấy khư khư
Bụng thì bảo dạ rằng ư đút vào
Đút vào nó sướng làm sao
Dập lên dập xuống nó trào nuớc ra.
(Ăn mía)
Một nguời nằm, một nguời ngồi
Đút vào sướng lắm em ơi
Rút ra đánh choách, miệng cười toét tòe loe.
(Cho con bú)
Cục thịt đút vào lỗ thịt
Một tay sờ đít, một tay sờ đầu
Đút vào một lúc lâu lâu
Nhột ở núm đầu nước chảy ứa ra
Da non nút chặt da già
Kéo cưa đưa đẩy rút ra cùng cười.
(Cho con bú)
Đó là những câu đố của thời xa xưa. Gần đây, tôi lại nghe bọn trẻ đố nhau:
Vạch quần ngoài, thấy quần trong
Vạch quần trong, thấy lông
Vạch lông, thấy hạt
Bóp hạt, thấy nước
Là cái gì?
Và trả lời là: Bắp ngô non. Đúng là láo toét. Nhưng bắt bẻ được chúng đâu phải dễ! Có chỗ nào sai đâu?
Xem ra thơ Hồ Xuân Hương và các câu “đố tục giảng thanh” này chẳng biết mèo nào cắn mỉu nào.
Bắt chuớc những câu đố kiểu này, chúng tôi cũng đã từng cho in các câu đố:
Đàn bà con gái rất yêu
Chỉ đi tu mới ra chiều dửng dưng
Mềm như nhựa, cứng như sừng
Dùng nó coi chừng kẻo lại gẫy răng.
(Cái lược)
Thân em vừa trắng lại vừa tròn
Trăm vuốt ngàn ve vẫn chẳng mòn
Quân tử có thương đừng đập, giật
Cứ nâng, cứ xoáy mặc ái nhòm.
(Đánh bóng bàn)
No say rồi, lấy em đi
Giúp anh cái khoản thứ nhì được chăng
Em đâu còn tuổi thơ măng
Mất em có kiếm cũng bằng công toi
(Cái tăm tre)
(Câu 2 là muốn nhắc thành ngữ thứ nhất đau mắt, thứ nhì dắt răng. Câu cuối là muốn nói mất tăm mất tích)
Tất nhiên cũng còn xa lắm mới đạt được cái mức “hậu sinh khả úy”!
