3. Sự đa dạng, sự biến hóa kỳ diệu của thiên nhiên
Trên trời có một cái bông
Mưa sa thì héo, nắng hồng thì tươi.
(Mặt trời)
Ví mặt trời với bông hoa là đạt. Hơn nữa, sự thay đổi ngược hẳn với những bông hoa bình thường là một phát hiện hay
Đêm thì mẹ mẹ con con
Ngày thì chết hết chẳng còn một ai
Còn một ông lão vãng lai
Nhăn nhăn nhó nhó, chẳng ai thèm nhìn.
(Bầu trời)
Đi đến chỗ nào
Ào ào chỗ ấy
Tai thì nghe thấy
Mắt nhìn thì không.
(Giông gió)
Chẳng ai biết mặt ra sao
Chỉ nghe tiếng thét trên cao ầm ầm.
(Sấm sét)
Khi trắng bạch, lúc đen sì
Khi vàng, khi đỏ, khi thì thấp cao
Gặp cơn gió thổi ào ào
Kéo nhau trốn chạy khác nào ngựa truy
(Mây)
Xanh xanh đỏ đỏ vàng vàng
Bắc cầu thiên lý, nằm ngang lưng trời.
(Cầu vồng)
Nói chung tất cả các hiện tượng và sự vật của thiên nhiên cùng với sự vận động đổi thay về màu sắc, hình dáng, tính chất… đều được các nhà sáng tác câu đố dân gian đề cập đến. Thậm chí một hiện tượng, một sự vật có tới nhiều câu đố và nếu tìm kỹ, bao giờ chúng ta cũng chọn ra được những câu đố thú vị với những phát hiện và so sánh không kém vẻ nên thơ và bất ngờ.
Chỉ từ một cây rau dại như cây rau sam mọc ở vườn, mà cũng óng ánh năm màu sắc:
Lá xanh, cành tím, hoa vàng
Hạt đen, rễ trắng đố chàng biết chi.
Từ con muỗi bé xíu mà cũng bộc lộ sự biến hóa kỳ lạ của thiên nhiên:
Nhỏ là loài cá
Lớn hóa loài chim…
Từ cái hoa chuối mới ra đến quả chuối chín là cả một quá trình biến đổi từ hình dáng đến màu sắc thật kỳ diệu, được diễn tả bằng ngôn ngữ tự nhiên, vui nhộn:
Đỏ loen loét
Toét loe loe
Xanh lè lè
Vàng rười rượi
Hay như:
Hoa vàng mà kết quả xanh
Quả xanh, ruột trắng lại sinh hạt vàng
(Quả bí đao)
Trong nạc ngoài xương
Biến hóa vô thường
Trong xương ngoài nạc
(Quả bòng)
Để nguyên thì đỏ
Trổ lên thì xanh
Banh ra thì trắng
(Củ hành)
Sống hôi sì sì
Chết thơm phưng phức
(Củ hành)
Và đời một con người được mô tả mới sinh động làm sao:
Lúc trời tảng sáng
Đi bằng bốn chân
Giữa trưa đứng bóng
Đi bằng hai chân
Nhá nhem chạng vạng
Đi bằng ba chân
Tối đêm buồn thảm
Đi bằng tám chân
